فرار مالیاتی چیست؟
25 آوریل 2021 2021-04-25 13:10فرار مالیاتی چیست؟
فرار مالیاتی چیست؟
فرار مالیاتی معمولاً آسانتر از فعالیتهای مجرمانهی ناهنجار دیگر در بین شرکتها و افراد قابل اثبات هستند. دولت همچنین میتواند کلاهبرداران مالیاتی را به جرم فرار از پرداخت مالیات محکوم و به پرداخت جریمه وادار کند؛ بنابراین پرداخت مالیات بر اساس اصول تعیین شده اداره مالیات و در زمان مشخص در تمامی کشورها جز اصول مهم شهروندی و جهت رفاه عمومی تعبیه شده است.
در این مقاله پیش هر چیز در مورد فرار مالیاتی توضیحات کامل ارائه می کنیم، سپس انواع فرار مالیاتی و جرایم مالیاتی را معرفی میکنیم، در مورد مجازات جرم فرار مالیاتی توضیحاتی ارائه خواهیم داد، از روش های مقابله با فرار مالیاتی می گوییم و در نهایت توضیحاتی در مورد نحوه گزارش فرار مالیاتی ارائه می کنیم.
فرار مالیاتی چیست؟
به هرگونه تلاش قانونی یا غیرقانونی یک کسبوکار با هدف خودداری از پرداخت مالیات قانونی یا کمتر پرداخت نمودن آن، به هر شیوه که انجام شود، فرار مالیاتی میگویند. فرار مالیاتی یک اصطلاح رایج در رابطه با کارهایی است که برای عدم پرداخت بدهی مالیاتی در نظر گرفته میشود و به این معنی است که مؤدی کمتر از میزانی که قانوناً موظف است پرداخت کند.
یکی از مهمترین مواد قانونی در جرمانگاری فرار مالیاتی مربوط به ماده ۱۹۹ و ۲۰۰ قانون مالیاتهای مستقیم است که بر این اساس، «هر شخص حقیقی یا حقوقی که بهموجب مقررات این قانون مکلف به کسر و ایصال مالیات مؤدیان دیگر هست در صورت تخلف از انجام وظایف مقرره علاوه بر مسئولیت تضامنی که با مؤدی در پرداخت مالیات خواهد داشت مشمول جریمهای معادل ۲۰ درصد مالیات پرداختنشده خواهد بود.» بر اساس تبصره یک این ماده ۱۹۹ قانون، حتی برای متخلفان دولتی نیز مجازات پیشبینیشده و آمده است: «در مواردی که مکلفین به کسر مالیات، وزارتخانه، شرکت یا مؤسسه دولتی یا شهرداری باشد مسئولین امر مشمول مجازات مقرر طبق قانون تخلفات اداری خواهند بود.»
افزایش نرخهای مالیاتی در تمامی کشورها میتواند منجر به بیانگیزگی در سرمایهگذاری شود و زمینه لازم فرار مالیاتی را نیز فراهم میآورد؛ بنابراین دولتها هم باید در وضع نرخ مالیاتی و قوانین جانب احتیاط را رعایت کنند و جوانب را با دقت بیشتری بسنجند.
انواع فرارهای مالیاتی
منظور از فرار مالیاتی هرگونه تلاش غیرقانونی برای پرداخت نکردن مالیات هست. فرار مالیاتی ممکن است به روشهای مختلفی صورت بگیرد، اما در همهٔ این روشها افراد تلاش میکنند که مالیات خود را کامل پرداخت نکرده یا اینکه آن را به صورت ناقص پرداخت کند. نوع رفتار فرد در جرم فرار مالیاتی میتواند گوناگون باشد.
مطابق قانون اگر فرد با قصد فرار از پرداخت مالیات و با آگاهی، مرتکب رفتارهای زیر شود، جرم فرار مالیاتی تحقق پیدا میکند:
- اگر به ترازنامه و حساب سود و زیان یا دفاتر اسناد و مدارکی که برای تشخیص مالیات ملاک عمل هست و برخلاف حقیقت تنظیمشده است، استناد نماید.
- اگر برای سه سال متوالی (پشت سر هم) اظهارنامهٔ مالیاتی و ترازنامه و حساب سود و زیان ارائه نکند.
- در صورتی که فعالیت اقتصادی و درآمد خود را مخفی نماید.
- اگر مانع از آن شود که مأموران مالیاتی که به عنوان بازرس مالیاتی مکلف به انجام این امور هستند، به اطلاعات مالیاتی و اقتصادی خود او یا اشخاص ثالث دسترسی داشته باشند.
- اگر مأمور وصول یا کسر مالیات پرداخت کنندگان دیگر باشد و این وظیفه را در مواعد مقرر قانونی انجام ندهد.
- اگر معاملات و قراردادهای خود را به نام دیگران تنظیم کند یا معاملات و قراردادهای اشخاصی که موظف به پرداخت مالیات هستند را برخلاف واقع به نام خود تنظیم نماید.
- اگر از کارت بازرگانی اشخاص دیگر برای فرار مالیاتی استفاده نماید.
- اگر فعالیتهای خود را طوری قلمداد نماید که گویا مشمول معافیت مالیاتی بوده است.
معاون مالیاتهای مستقیم سازمان امور مالیاتی کشور میگوید که سالانه ۱۲۰ تا ۱۳۰ هزار میلیارد تومان بهواسطه فرار مالیاتی از جیب دولت میرود و این در حالی است که درآمدهای مالیاتی بهعنوان یک منبع پایدار درآمدی در کشورهای توسعه یافته محسوب میشود و مؤلفههای اقتصاد مقاومتی نیز بر توجه به بخش مالیاتها تأکید دارد.
افزایش نرخهای مالیاتی در تمامی کشورها میتواند منجر به بیانگیزگی در سرمایهگذاری شود و زمینه لازم فرار مالیاتی را نیز فراهم میآورد؛ بنابراین دولتها هم باید در وضع نرخ مالیاتی و قوانین جانب احتیاط را رعایت کنند و جوانب را با دقت بیشتری بسنجند.
زمینه های پیدایش فرارمالیاتی کدام است؟
متداولترین زمینههای پیدایش فرار مالیاتی به شرح زیر است:
- عدم وجود فرهنگ مالیاتی مناسب در جامعه
- عدم وجود سیستم نظارت و پیگیری مناسب
- تأخیردروصول مالیات
- عدم شناخت مؤدیان ومستند نبودن میزان درآمد آنها
- وجود معافیتهای وسیع و متنوع
دریافت مالیات از چه طریقی صورت میگیرد؟
دریافت مالیات از گروههای مختلف درآمدی بر اساس قانون مالیاتهای مستقیم و قانون مالیات بر ارزشافزوده صورت میگیرد. در این دو قانون مقررات مشخصی در خصوص معافیتهای مالیاتی و مجازات مالیاتی و همینطور نحوه محاسبه و وصول مالیات ذکر شده است. بهطور عمومی آنچه در رویه موجود اداره مالیات اجرا میشود این است که بخشی از اقشار جامعه بهواسطه جایگاه شغلی یا شرایط اقتصادی مجبور به پرداخت مالیات خود هستند و هیچ راه فراری برای عدم پرداخت مالیات ندارند. درواقع اخذ مالیات توسط دولت از اقشار متوسط و در بارزترین نمونه آن از کارمندان همواره در موعد مقرر و با کسر از حقوق صورت میگیرد یا مالیات بر ارزشافزودهای ۹ درصدی که مصرفکننده آن را پرداخت میکند.
به گفته کارشناسان، فرارهای مالیاتی عمدتاً توسط پردرآمدها و با سندسازی و ارائه آمار غلط صورت میگیرد. آثار سوء فرار مالیاتی در تأمین نشدن درآمدهای موردنیاز دولت و درنتیجه عدم ارائه خدمات اجتماعی مطلوب و باکیفیت ظهور و بروز پیدا میکند. همچنین فرار مالیاتی سبب میشود درآمدها در سطح جامعه به نحو متناسب توزیع نشده و انباشت ثروت در دست گروههای خاص، نهفقط زمینه تقویت قدرت سیاسی برخی گروهها را فراهم آورد بلکه شکاف طبقاتی ناشی از این امر موجب افزایش تنش سیاسی و اجتماعی در جامعه میشود.
خلاصه اینکه فرار مالیاتی بهعنوان یکی از مصادیق و مظاهر فساد اقتصادی، امنیت اقتصادی موردنیاز برای گسترش فعالیتهای اقتصادی و سرمایهگذاری را دچار اختلال میکند. ازاینرو، اصلاح و تجدیدنظر در نظام مالیاتی کشور بهویژه نظام کیفری مالیاتی بهمنظور بهبود وضعیت اقتصاد ملی امری ضروری و لازم به شمار میآید.
دلایل فرار مالیاتی
گزارشی که از سوی مرکز تحقیقات و بررسیهای اقتصادی اتاق بازرگانی ایران تهیهشده، ضمن اشاره به پیامدهای فرار مالیاتی، هشت عامل اصلی نقشآفرین در فرار مالیاتی بشرح زیر مطرح شده است.
- عدم تنوع پایههای مالیاتی و ترکیب نامناسب درآمدهای مالیاتی
- وجود معافیتهای مالیاتی وسیع و متنوع
- تعدد، پیچیدگی و ابهام در قوانین، مقررات و فرآیندهای مالیاتی
- افزایش فساد و گستردگی بخش غیررسمی اقتصاد
- عدم اعتماد مردم به کارایی و اثربخشی دولت
- فرهنگ مالیاتی ضعیف
- فقدان نظام جامع اطلاعات مالیاتی
- مشکلات ساختار اقتصاد
فرار مالیاتی و تهدید سرمایهگذاری
معاون مالیاتهای مستقیم سازمان امور مالیاتی کشور میگوید که سالانه ۱۲۰ تا ۱۳۰ هزار میلیارد تومان بهواسطه فرار مالیاتی از جیب دولت در میرود و این در حالی است که درآمدهای مالیاتی بهعنوان یک منبع پایدار درآمدی در کشورهای توسعهیافته محسوب میشود و مؤلفههای اقتصاد مقاومتی نیز بر توجه به بخش مالیاتها تأکید دارد. حالا سؤال اینجاست که قانون برای فرار از پرداخت مالیات و زیان ناشی از آن به بودجه عمومی کشور چه مجازاتی در نظر گرفته است؟
افزایش نرخهای مالیاتی در تمامی کشورها میتواند منجر به بیانگیزگی در سرمایهگذاری شود و زمینه لازم فرار مالیاتی را نیز فراهم میآورد؛ بنابراین دولتها هم باید در وضع نرخ مالیاتی و قوانین جانب احتیاط را رعایت کنند و جوانب را با دقت بیشتری بسنجند.
جرم فرار مالیاتی در قانون اساسی
قانونگذار ایران پس از اصلاحات مکرر قوانین مالیاتی، در ماده ۲۰۱ قانون مالیاتهای مستقیم ۱۳۸۰ و در ماده ۲۷۴ اصلاحیه قانون مزبور مصوب ۱۳۹۴ این پدیده اقتصادی را جرمانگاری و کیفر حبس برای آن مشخص کرده است. قانونگذار سعی نموده تعریفی از فرار مالیاتی در قانون مالیاتهای مستقیم ارائه کند. بر این اساس در ماده ۲۰۱ همین قانون مقرر داشته:
»هرگاه مؤدی مالیات به قصد فرار از پرداخت، عمداً به ترازنامه و حساب سود و زیان یا به دفاتر و اسناد و مدارکی که برای تشخیص مالیات، ملاک هستند و برخلاف حقیقت تهیه و تنظیم شده، استناد نماید یا برای سه سال متوالی از تسلیم اظهارنامه مالیاتی و ترازنامه و حساب سود و زیان خودداری کند، مجرم شناخته میشود«
لازم به ذکر است که در برخی کشورها میزان مجازات حبس برای فرار مالیاتی تا پنج سال نیز پیشبینی شده است. تعریف مذکور تعریف جامعی از جرم فرار مالیاتی نیست و برخی از کارهایی که منجر به عدم پرداخت مالیات میشود را پوشش نمیدهد؛ مثلاً هرگاه مؤدیان با جعل اسناد و مدارکی که ملاک تشخیص مالیات نیست، فعالیتهای شغلی خود را از موارد معافیت مالیاتی قلمداد نمایند؛ مشمول ماده ۲۰۱ نخواهند بود. در تعریف فرار مالیاتی مناسب آن است که بیان شود «ارتکاب هر فعل که به قصد فرار مالیاتی صورت گیرد و منجر به پرداخت کمتر یا نپرداختن مالیات شود»
نکته مهم بعدی این است که جرایم مالیاتی در دنیای مالیات فقط به فرار مالیاتی شرکتها محدود نمی شود، بلکه بانک ها هم مرتکب فرار مالیاتی می شوند.
چه کسانی میتوانند علیه مرتکبان اقامه دعوا و اعلام جرم کنند؟
اعلام جرائم و اقامه دعوا علیه مرتکبان جرائم مزبور نزد مراجع قضایی از طریق دادستانی انتظامی مالیاتی و سایر مراجع قانونی صورت میگیرد.
جرائم مالیاتی
در ذیل برخی از جرایم مالیاتی که مهم و مورد استفاده می باشد را ذکر می نماییم:
جرایم مالیات مستقیم
۱- عدم ارایه اظهارنامه توسط مودی ۱۰ درصد مالیات متعلقه
۲- کتمان درآمد یا ابراز هزینه های غیر واقعی و غیر قابل قبول ۳۰ درصد مالیات متعلقه و غیر قابل بخشش
۳- عدم تسلیم اظهارنامه توسط اشخاص حقوقی و مودیانی که ملزم به نگهداری دفاتر روزنامه و کل و درآمد و هزینه هستند ۳۰ درصد مالیات متعلقه و غیر قابل بخشش
۴- مودی در صورت ارائه اظهار نامه و ابلاغ برگ تشخیص در صورت عدم پرداخت یا دیرکرد در پرداخت در زمان تعیین شده به ۲.۵٪ درصد مبلغ مندرج در برگ تشخیص به ازای هر ماه جریمه می گردند.
جرایم مالیات حقوق
۱- عدم ارائه لیست حقوق در موعد مقرر یا ارائه با تاخیر آن معادل ۲ درصد کل حقوق پرداختی
۲- عدم پرداخت به موقع مالیات حقوق یا تاخیر آن معادل ۲۰ درصد مالیات پرداخت نشده
جرایم مالیات بر ارزش افزوده
۱- عدم ثبت نام مؤدیان در مهلت مقرر. معادل هفتاد و پنج درصد (۷۵%) مالیات متعلق تا تاریخ ثبت نام یا شناسایی حسب مورد
۲- عدم صدور صورتحساب معادل یک برابر مالیات متعلق
۳-عدم درج صحیح قیمت در صورتحساب معادل یک برابر مابه التفاوت مالیات متعلق
۴- عدم درج و تکمیل اطلاعات صورتحساب طبق نمونه اعلام شده معادل بیست و پنج درصد (۲۵%) مالیات متعلق
۵- عدم تسلیم اظهار نامه از تاریخ ثبت نام یا شناسایی به بعد حسب مورد معادل پنجاه درصد(۵۰%) مالیات متعلق
۶- عدم ارائه دفاتر یا اسناد و مدارک حسب مورد معادل بیست و پنج درصد ( ۲۵%) مالیات متعلق
۷- تأخیر در پرداخت مالیاتهای موضوع این قانون در موعد مقرر ، موجب تعلق جریمه ای به میزان دو درصد (۲%) در ماه ، نسبت به مالیات پرداخت نشده و مدت تأخیر خواهد بود.
۸- در صورتی که مالیات و عوارض متعلق پرداخت نگردیده و یا کمتر از میزان مقرر پرداخت شده باشد، علاوه بر پرداخت وجه معادل مالیات و عوارض و یا مابه التفاوت موارد مذکور ، مشمول جریمه ای به میزان دو درصد (۲%) در ماه ، نسبت به مالیات و عوارض پرداخت نشده و مدت تأخیر می باشد . جریمه مذکور غیر قابل بخشودگی است.
مجازات فرار مالیاتی (مجازات عدم پرداخت مالیات به صورت عمدی)
اگر نمی دانید مجازات فرار مالیاتی چیست این بخش را از دست ندهید. مجازات فرار مالیاتی از ۳ ماه تا یک سال حبس تعزیری است؛ بنابراین، اگر فردی در ابتدای ارتکاب به جرایم مالیاتی باشد و پیش از آنکه این جرمها کشف شود به میل خود آن را اعلام کند و به اسناد و مدارک رو صلاح کند؛ تعقیب کیفری نخواهد شد؛ اما بعد از کشف جرم، به مجازات فرار مالیاتی و شروع به جرم مالیاتی از 3 ماه تا یک سال حبس تعزیری محکوم خواهد شد. حال اگر در جریان تعقیب کیفری و قبل از صدور حکم قطعی به جرم خود جهت راهنمایی مأمور قانون اقرار کند؛ مشمول تخفیف مجازات خواهد داشت.
تمایز فرارمالیاتی و اجتناب مالیاتی
استفاده از روشهای قانونی برای کم کردن مالیات، اجتناب مالیاتی گفته میشود. فرار مالیاتی یک نوع تخلف از قانون است. وقتی که یک مؤدی مالیاتی ازارائه گزارش درست در مورد درآمدهای حاصل از کار یا سرمایه خود که مشمول پرداخت مالیات میشود، امتناع میکند، یک نوع عمل غیررسمی انجام میدهد. که او را از چشم مقامات دولتی و مالیاتی کشور دور نگه میدارد. اما دراجتناب از پرداخت مالیات، فرد نگران نیست که عمل او افشا شود.
بنابراین، اجتناب مالیاتی، قانونی و برای کاهش تعهدات مالیاتی فرد با دور زدن قانون یا استفاده کامل ازظرایف قانونی است، اما تقلب یا فرارمالیاتی، غیرقانونی و مبادرت عمدی به اعمال خلاف قانون مانند گزارش غیرواقعی درآمد و فروش، کسورات و تنظیم اظهارنامهها است.
اعلام و گزارش فرار مالیاتی امکان پذیر هست؟
اعلام فرار مالیاتی را چطور انجام دهیم؟ برای بسیاری سؤال است که آیا گزارش و اعلام فرار مالیاتی به دارایی امکان پذیر است یا نه؟ برخی معتقدند که این مسئله و تحقیق در مورد آن به عهده اداره دارایی و نهادهای تعریف شده است و البته اساساً امکان خاصی نیز برای این مسئله در نظر گرفته نشده است؛ چرا که تشخیص این مسئله آسان نیست، اما در صورتی که قصد اعلام و گزارش فرار مالیاتی را داشته باشید می توانید آن را در قالب یک گزارش ساده به اداره دارایی منتقل کنید.
پیگیری و تشخیص ماجرا به عهده این اداره خواهد بود. در واقع وظیفه هرکس تنها گزارش فرار مالیاتی است و باقی ماجرا به عهده مراجع مسئول و قانونی در این زمینه خواهد بود.
مرکز آموزشی و کارآفرینی خوارزمی اصفهان در آشنایی هرچه بیشتر با اینگونه مسائل پیرامون حسابداری مالیاتی در کنار شما خواهد بود و با تدارک دوره های مختلف در زمینه های گوناگون راهگشای کسب و کار شما عزیزان است.