حسابرسی در یک جمله عبارت است از بازرسی جستجوگرانه کلیه مدارک و اسناد حسابداری به منظور کشف تقلب و اشتباه. هدف از آن اظهارنظر نسبت به این موضوع است که آیا صورت‌های مالی بر اساس استانداردهای حسابداری تهیه شده است یا خیر.

اما هدف از آموزش این علم، تربیت افرادی است که ضمن آشنایی با دروس نظری، با سیستم‌های مالی و حسابداری صنعت، آشنا شوند و هم چنین توانایی‌های لازم در تصمیم‌گیری صحیح و دقیق بر مبنای اطلاعات علمی و قابل اعتماد در بهینه‌سازی سیستم‌های گردش کار دستگاه مربوط را داشته و در انجام وظایف تعریف شده و همکاری موثر با کارشناسان مرتبط با این فن در مسائل برنامه‌ریزی بازرگانی و پیش بینی‌های مالی و اقتصادی شرکت، ایفای نقش نماید.

انواع حسابرسی

حسابرسی انواع گوناگون دارد. حسابرسی صورت های مالی، حسابرسی رعایتی، حسابرسی عملیاتی، حسابرسی قانونی و حسابرسی داخلی انواع حسابرسی هستند.

1 – حسابرسی صورت‌های مالی

هدف اصلی این حسابرسی، اعتباردهی به صورت‌های مالی است. منظور از اعتباردهی، اظهار عقیده یا قضاوت شخص یا اشخاص مستقل و ذی‌صلاح نسبت به مطابقت تمامی جنبه‌های با اهمیت ادعاهای منعکس در صورت‌های مالی با معیارهای تعیین شده یعنی اصول حسابداری است.

2 – حسابرسی رعایتی

مقصود از حسابرسی رعایت، تعیین میزان رعایت احکام، سیاست‌ها، پیمان‌ها، قوانین و مقررات دولتی و کنترل‌های داخلی توسط شرکت‌های مورد رسیدگی است. برای مثال، شرکت‌ها می‌توانند تعیین میزان رعایت احکام و سیاست‌های داخلی توسط بخش‌های مختلف سازمان را از حسابرسان خود درخواست نمایند.

3 – حسابرسی عملیاتی

حسابرسی عملیاتی، عبارت است از بررسی بسامان فعالیت‌های سازمان یا بخش معینی از آن در ارتباط با اهداف تعیین شده. هدف اصلی حسابرسی عملیاتی، ارزیابی رعایتِ «صرفه اقتصادی» هنگام تهیه منابع و ارزیابی «کارآیی» عملیات هنگام استفاده از منابع و «اثربخشیِ» عملیات برای نیل به اهداف از قبل تعیین شده، تشخیص فرصت‌های بهبود عملیات و ارائه پیشنهادهای اصلاحی به مدیران سازمان‌ها است. ارزیابی صرفه اقتصادی، کارآیی و اثربخشی سیستم حسابداری کامپیوتری یک شرکت و ارائه پیشنهادهای اصلاحی، نمونه‌ای از حسابرسی عملیاتی است.

4 – حسابرسی قانونی

در سال‌های اخیر، دعوت از حسابرسان برای ارائه خدمات حسابرسی قانونی Forensic Audit به ویژه هنگام بروز اختلافات مالی، گسترش فزاینده‌ای یافته است. حسابرسی قانونی در واقع مشابه خدمت پزشکان در امر «پزشکی قانونی» است. برخی از مواردی که اجرای حسابرسی قانونی می‌تواند ضرورت یابد؛ به شرح زیر است: تقلب‌های تجاری یا کارکنان شرکت‌ها، خسارت‌های تجاری و اقتصادی، اختلاف بین سهامداران یا شرکا.

5 – حسابرسی داخلی

حسابرسی داخلی یک فعالیت مستقل، اطمینان بخش واقع بینانه و مشاوره‌ای است که برای ارزش‌افزایی و بهبود عملیات سازمان طراحی شده‌ است. حسابرسی داخلی با فراهم ساختن رویکردی سیستماتیک و روش‌مند برای ارزیابی و بهبود اثربخشی فرآیندهای راهبری، مدیریت ریسک و کنترل، سازمان را در دستیابی به هدف‌هایش یاری می‌کند.

حسابرسان هنگام بررسی گزارش مالی، باید از استانداردهای حسابرسی‌ که توسط یک نهاد دولتی تعیین شده است، پیروی کنند. حسابرسان پس از به پایان رساندن کار خود، گزارش حسابرسی می‌نویسند و در آن توضیح می‌دهند که چه کارهایی انجام داده‌اند و براساس آنها نظر خود را بیان می‌کنند. به‌طورکلی، تمام شرکت‌های ثبت‌شده در بورس اوراق بهادار (listed companies) و شرکت‌های دارای مسئولیت محدود، باید هر سال حسابرسی شوند. سایر شرکت‌ها نیز بسته‌ به ساختار و مالکیت‌شان ممکن است نیازمند حسابرسی باشند یا درخواست حسابرسی کنند.

حسابرس‌ها چه کارهایی را انجام نمی‌دهند؟

• حسابرسی سایر اطلاعات ارائه‌شده به اعضای شرکت، برای نمونه گزارش ارائه‌شده به مدیران؛
• بررسی تک‌تک ارقام در گزارش مالی. حسابرسی فقط براساس بررسی گزیده‌ای از اقلام انجام می‌شود؛:
• قضاوت درباره‌ی مناسب بودن فعالیت‌ها یا استراتژی‌های تجاری شرکت یا تصمیم‌های گرفته‌شده توسط مدیران؛
• بررسی هریک از معامله‌های انجام‌شده توسط شرکت؛
• بررسی کفایت نظارت‌های داخلی شرکت؛
• نظرسنجی از سهامداران درخصوص کیفیت کار مدیران و مدیریت، کیفیت اداره‌ی شرکت یا کیفیت فرایندها و کنترل‌های مدیریت ریسک سازمان.

حسابرس‌ها چه کارهایی را نمی‌توانند انجام بدهند؟

• پیش‌بینی آینده: حسابرسی به دوره‌ی حسابداری مشخصی در گذشته مربوط است. حسابرس‌ها نباید قضاوت کنند که در آینده چه اتفاقی رخ می‌دهد و نمی‌توانند تضمین کنند که شرکت موردنظر همچنان به فعالیت خود در آن تجارت ادامه خواهد داد.
• حضور همیشگی در شرکت: حسابرسی در چارچوب زمانی معینی انجام می‌شود و حسابرسان همیشه در شرکت حضور ندارند. هدف اصلی حسابرسی، دستیابی‌ به نظری کلی درمورد اطلاعات موجود در گزارش مالی است، نه شناسایی تمام تخلف‌های احتمالی. درست است که حسابرسان همیشه باید مراقب نشانه‌های تقلب‌های احتمالی باشند، ولی هرگز نمی‌توان مطمئن بود که همه‌ی تقلب‌ها را شناسایی می‌کنند.

تقسیم‌بندی حسابرسان

شاغلان حرفه حسابرسی در یک تقسیم بندی کلی به دو گروه اصلی تفکیک می‌شوند:

1. حسابرسان داخلی

این گروه از حسابرسان ، کارمند واحد مورد رسیدگی هستند و در واقع رابط میان هیات مدیره و شرکت بوده و گزارش رسیدگی خود را به طور هفتگی، ماهانه یا سالانه به مدیرعامل و هیات مدیره ارائه می‌دهند.

این گروه از حسابرسان عملیات داخل واحد تجاری را رسیدگی می‌کنند.

2. حسابرسان مستقل

این گروه از حسابرسان، افرادی هستند که در موسسات حسابرسی مشغول کار هستند و بر اساس قرارداد میان شرکت‌ها یا سازمان‌ها با این موسسات، عملیات حسابداری و مالی واحد تجاری را بر اساس اصول و موازین حسابداری مورد رسیدگی قرار می‌دهند و گزارش خود را به مجمع عمومی صاحبان سهام ارائه می‌کنند.

در واقع حسابرسان مستقل رابط میان صاحبان شرکت و هیات مدیره شرکت هستند.

حسابرسی چگونه انجام می‌شود؟

• مدیریت شرکت موردنظر، گزارش مالی شرکت را تهیه می‌کند. گزارش مالی باید براساس الزامات قانونی و استانداردهای گزارشگری مالی تهیه شود؛
• مدیران شرکت گزارش مالی را تأیید می‌کنند؛
• حسابرسان با شناخت و درکی که (با‌توجه‌ به مسائل اقتصادی و صنعتی‌ای که ممکن است درطول دوره‌ی گزارشگری بر آن کسب‌وکار اثر گذاشته باشد) از فعالیت‌های شرکت به‌دست آورده‌اند، بررسی خود را شروع می‌کنند.
• حسابرسان درباره‌ی هریک از فعالیت‌های اصلی فهرست‌شده در گزارش مالی، هرگونه ریسکی را که می‌تواند اثر قابل‌توجهی بر وضعیت مالی یا عملکرد مالی شرکت بگذارد و همچنین بعضی از اقداماتی را (که کنترل‌های داخلی نامیده می‌شوند) که شرکت برای کاهش آن ریسک‌ها در پیش گرفته است، شناسایی و ارزیابی می‌کنند.
• حسابرسان براساس ریسک‌ها و کنترل‌های شناسایی‌شده، به این مسئله توجه می‌کنند که مدیران برای اطمینان از دقیق بودن گزارش مالی چه کاری انجام داده‌اند و شواهد حمایتی را بررسی می‌کنند.
• سپس حسابرسان درباره‌ی اینکه آیا گزارش مالی، به‌طورکلی چهره‌ای واقعی و منصفانه از نتایج مالی و وضعیت مالی شرکت و گردش نقدی آن را نشان می‌دهد و آیا مطابق با استانداردهای گزارشگری مالی و درصورت لزوم، قانون شرکت‌ها (Corporations Act) است یا خیر، قضاوت می‌کنند.
• درنهایت، حسابرسان گزارش حسابرسی را برای سهامداران یا اعضای شرکت تهیه و در آن نظر خود را بیان می‌کنند.

حسابرسان به‌طور خاص چه کارهایی انجام می‌دهند؟

حسابرسان می‌توانند درمورد دامنه‌ی کارهای حسابرسی خود با شرکت مربوطه بحث کنند. گاهی مدیران شرکت از آنها می‌خواهند برای حصول نتیجه‌‌‌آی معین فرآیندهای بیشتری انجام بدهند. حسابرسان باید استقلال خود را حفظ کنند تا بررسی‌ها و قضاوت‌های آنها عینی و بی‌طرفانه باشد. حسابرسان بسته‌ به ریسک‌ها و پایش‌هایی که شناسایی کرده‌اند، نوع و گستردگی فرایندهای حسابرسی را تعیین می‌کنند. این فرایندها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• پرسیدن طیف وسیعی از سؤالات (از سؤالات رسمی کتبی گرفته تا سؤالات غیررسمی شفاهی) از افراد مختلف در شرکت؛
• بررسی سوابق مالی و حسابداری و سایر اسناد و اقلام ملموس مانند کارخانه و تجهیزات؛
• قضاوت درمورد فرض‌ها یا برآوردهای مهمی که مدیریت در زمان تهیه‌ی گزارش مالی انجام داده است؛
• دریافت تأییدیه‌های کتبی درمورد مسائل خاص؛ برای نمونه از بدهکار می‌خواهد مبلغی را که به شرکت موردنظر بدهکار است، تأیید کند.
• سنجش برخی از پایش‌های درونی سازمان؛
• نظارت بر نحوه‌ی اجرای بعضی از فرایندها

چه ارتباطی میان حسابداری و حسابرسی وجود دارد؟

در بیشتر موارد، یکی از نخستین سوالاتی که توسط افراد علاقه‌مند به کار در رشته‌های حسابداری پرسیده می‌شود این است که چه تفاوتی میان حسابداری و حسابرسی وجود دارد. گرچه این دو حرفه شبیه هم هستند و اغلب با هم اشتباه گرفته می‌شوند، ولی تفاوت‌های قابل‌توجهی میان حسابداری و حسابرسی وجود دارد.

• حسابداران معمولاً کارمندان شرکتی هستند که برای آن کار می‌کنند، درحالیکه حسابرسان معمولاً توسط شرکت دیگری، برای بررسی درستی کارهای حسابدار استخدام می‌شوند. گرچه همیشه این‌طور نیست، ولی به‌طورکلی حسابرس هیچ ارتباط مالی‌ای با شرکت ندارد.
• حسابدار کارهای خود را به‌صورت روزانه انجام می‌دهد، درحالی‌که حسابرس معمولا کارهای حسابداری را سه‌ماهه یا سالانه انجام می‌دهد. حسابرسان معمولاً در شرایط خاص، مثلاً مشکوک شدن به تقلب، به شرکت آورده می‌شوند.
• استخدام حسابدار در شرکت ضروری است؛ ولی استخدام حسابرس، گزینه‌ای اختیاری است.
• حسابداران در پایان سال صورت‌های مالی شرکت را تنظیم می‌کنند. این صورت‌های مالی، تصویری از ثبات مالی شرکت را ارائه می‌دهد. ولی حسابرس صورت‌های مالی را بررسی و درستی آنها را مشخص می‌کند.

از نظر تحصیلات چه تفاوتی میان حسابداری و حسابرسی وجود دارد؟

الزامات تحصیلی حسابداران و حسابرسان تقریباً یکسان است. براساس اداره‌ی آمار کار (BLS) ایالات متحده، در هر دو حرفه باید تحصیل در دوره‌ی کارشناسی رشته‌ی حسابداری تکمیل شود. گاهی بعضی از شرکت‌ها ترجیح می‌دهند که حسابداران یا حسابرسان آنها، مدرک کارشناسی ارشد داشته باشند، برای نمونه کارشناسی ارشد حسابداری یا کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی با تخصص در حسابداری. گواهی‌نامه‌ها و مدارک مختلفی برای فارغ‌التحصیلان این رشته وجود دارد، مانند مدرک حسابدار عمومی گواهی‌شده، حسابدار مدیریت گواهی‌شد (Certified Management Accountant) یا حسابرس داخلی گواهی‌شد. (Certified Internal Auditor)

استانداردهای حسابرسی چیست؟

استانداردهای حسابرسی، معیاری برای سنجش کیفیّت کار حسابرسان است. انجمن حسابداران رسمی آمریکا برای نخستین بار در سال ۱۹۴۷، استانداردهای ده‌گانه حسابرسی را معرفی نمود. این استانداردها تاکنون جهت انطباق با تغییرات محیط حسابرسی، تعدیل و تغییر یافته‌اند. استانداردهای حسابرسی همراه با طبقه‌بندی آنها در سه گروه قرار می گیرند.

1. استانداردهای عمومی
2. استانداردهای عملیات (رسیدگی)
3. استانداردهای گزارشگری

استانداردهای عمومی گزارشگری

1. رسیدگی باید توسط شخص یا اشخاصی اجرا شود که دارای صلاحیت و آموزش فنی کافی به عنوان حسابرس باشند.
2. حسابرس یا حسابرسان باید استقلال رأی خود را در تمام موارد مربوط به حسابرسی حفظ کنند.
3. در رسیدگی و تهیه گزارش باید مراقبت حرفه‌ای لازم به عمل آید.

استانداردهای عملیات (رسیدگی)

1. عملیات حسابرسی باید به میزان کافی برنامه‌ریزی شود و در صورت وجود کارکنان، بر کار آنان به گونه‌ای مناسب نظارت شود.
2. برای برنامه‌ریزی حسابرسی و تعیین نوع، زمان و میزان آزمون‌ها باید شناختی کافی از ساختار کنترل داخلی کسب گردد.
3. شواهد کافی و مناسب باید از راه بازرسی، مشاهده، پرس و جو و دریافت تأییدیه کسب شود تا مبنایی معقول برای اظهارنظر نسبت به صورت‌های مالی مورد رسیدگی باشد.

استانداردهای گزارشگری

1. گزارش باید تصریح کند که صورت‌های مالی، طبق اصول حسابداری تهیه شده‌است یا خیر.
2. گزارش باید شرایطی را مشخص سازد که در آن چنین اصولی در دوره جاری نسبت به دوره قبل، به‌طور یکنواخت رعایت نشده‌است.
3. اطلاعات افشا شده در صورت‌های مالی به‌طور منطقی کافی تلقی می‌شود مگر آن که خلاف آن در گزارش بیان شود.
4. گزارش باید یا حاوی یک اظهارنظر درباره صورت‌های مالی به‌طور کلی، یا بیانگر این باشد که نظری نمی‌تواند اظهار شود. هنگامی که نظر کلی نتواند اظهار شود، دلایل آن باید بیان گردد. در تمام مواردی که نام حسابرس به نحوی با صورت‌های مالی ارتباط می‌یابد، گزارش باید به‌طور صریح بیانگر ویژگی هر گونه رسیدگی حسابرس و میزان مسئولیتی باشد که او بر عهده می‌گیرد.

البته مراجع حرفه‌ای هر کشوری تفسیرهایی بر این استانداردهای ده‌گانه می‌نویسند که به آن بیانیه‌های تفسیری استانداردهای حسابرسی گفته می‌شود. در کشور ما نیز سازمان حسابرسی طبق قانون تشکیل آن، مسئول تدوین این بیانیه‌ها است.

شرکت حسابرسی چیست و چه فعالیتی انجام می دهد؟

شرکت ها و موسسات حسابرسی شرکت هایی هستند که به بررسی و ارزیابی صورت های مالی، شواهد مالی و … به منظور جلوگیری از تقلب، اشتباه و … در شرکت ها و موسسات می پردازند. این فرآیند توسط حسابرسان خبره باید انجام گیرد و شرکت حسابرسی در قبال ارائه این خدمات هزینه مشخصی دریافت می کند. البته این فرآیند ها می تواند به واسطه استخدام حسابرسی نیز انجام شوند، ولی معمولا شرکت ها و موسسات از خدمات شرکت ها و موسسات حسابرسی بهره می برند.