حسابداری دولتی

حسابداری دولتی
حسابداری

حسابداری دولتی

پیش تر در مقالات متعددی به انواع مختلفی از گرایشات حسابداری پرداختیم؛ رشته حسابداری را مورد بررسی قرار دادیم و مواردی مثل حسابداری بازرگانی، حسابداری شرکت های پیمانکاری و حسابداری شرکت های تولیدی را مورد بررسی قرار داده ایم. حالا در این مقاله قصد داریم به موضوع حسابداری دولتی بپردازیم. حسابداری دولتی یکی از انواع حسابداری است. قبل از اینکه توضیح دهیم حسابداری دولتی چیست، بد نیست با انواع حسابداری آشنا شویم.

تا پایان این مقاله به مهمترین نکات در موضوع حسابداری دولتی می پردازیم، تفاوت حسابداری دولتی و بازرگانی را مشخص می کنیم و به اصول و قوانین حسابداری دولتی اشاره می کنیم.

حسابداری دولتی

حسابداری دولتی (یا Government Accounting) یک سیستم اطّلاعاتی است که موظّف است داده های مالی مربوط به مؤسّسات دولتی را جمع آوری و تحلیل کرده و با ارائه درست، روان و منطقی داده های آن، یاری دهنده دولت و نهاد های مختلف آن در جهت پیشبرد اهداف باشد و مهم ترین نقشی که می تواند ایفا کند، تلاش در جهت کنترل بودجه است.

کلید واژه های حسابداری دولتی

برای این که قدری بیشتر با ادبیّات حسابداری دولتی آشنا شویم، لازم است تا به تعریف برخی کلید واژه های رایج در این علم بپردازیم:

الف. بودجه (Budget): به برنامه ی مالی دولت برای یک سال مالی را بودجه گفته می شود که این برنامه شامل پیش بینی منابع درآمد و پیش بینی هزینه ها در جهت آبادانی کشور است. در کشور ما بودجه ریزی توسّط سازمان برنامه و بودجه انجام می شود. برای بودجه

ب. اعتبار (Appropriate) / تخصیص اعتبار (Allotment): اعتبار مبلغی است که برای انجام کاری در راستای اهداف دولت مصرف می شود و به تجویز استفاده از اعتبار در ارگان ها و نهادهای مختلف به قصد پیشبرد اهداف و آرمان ها، تخصیص اعتبار گفته می شود. در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران اعتبار و تخصیص آن از طریق مجلس شورای اسلامی انجام می شود.

پ. خزانه (Treasury): خزانه سازمانی است که وجوه دریافتی دولت در آن متمرکز بوده و کلیّه ی پرداخت ها از طریق آن و یا نمایندگی های ذی ربط آن صورت می پذیرد.

ت. درآمد عمومی (General Revenue): درآمد عمومی کشور یعنی درآمد وزارتخانه ها، مؤسّسات دولتی، مالیات، سود سهام شرکت های دولتی، درآمد حاصل از انحصارات و مالکیّت و سایر درآمدهایی که در قانون بودجه ی کل کشور ذیل عنوان درآمد عمومی شناخته می شود.

ث. درآمد اختصاصی (Especial Revenue): اگر بخشی از درآمد خزانه برای مصرفی خاص و به طور قانونی تخصیص پیدا کند، به این درآمد تخصیص یافته شده، درآمد اختصاصی گفته می شود.

ج. هزینه جاری (Revenue Expenditures): هزینه هایی که صرف مصارف روزمرّه نهاد ها و ارگان ها شده و شمارش آن صرفاً در همان سال مالی محقّق می شود و نه سال های مالی آینده.

چ. مازاد (Surplus): به مبلغ اضافی درآمد نسبت به هزینه در صورتحساب درآمد و هزینه مازاد گفته می شود.

مبنای حسابداری دولتی چیست؟

مبانی حسابداری برعامل زمان تاکید دارد و به این پرسش پاسخ می‌دهد که یک رویداد مالی چه زمانی باید شناسایی و ثبت شود. بر اساس این رویکرد، بررسی سیر تغییر حسابداری بخش عمومی از جمله دولتی نشان‌دهنده این واقعیت است که دولت‌ها در طول قرن بیستم از مبانی حسابداری گوناگونی در تشخیص و شناسایی درآمدها و هزینه‌های خود استفاده کرده‌اند. همه دولت‌ها ابتدا از مبنای نقدی استفاده و درآمدها را در زمان وصول و هزینه‌ها را در هنگام پرداخت شناسایی و ثبت می‌کردند. سپس مبنای حسابداری را از نقدی به نیمه تعهدی ارتقا داده و درآمدها را هنگام وصول و هزینه‌ها را در زمان تحمل شناسایی و در دفاتر ثبت می‌کردند.
در سه دهه گذشته، یک حرکت جهانی آهسته اما پیوسته به وسیله اکثر دولت‌ها برای تغییر از مبنای نقدی به مبنای تعهدی کامل حسابداری در حال انجام است. این تغییر در نتیجه درخواست پاسخ‌گویی بیشتر، افزایش شفافیت اطلاعات و تصمیم‌گیری آگاهانه در بخش‌های عمومی است. در ایران از سال 1394 حرکت به سمت حسابداری تعهدی آغاز شده و مطابق با نقشه راه ارائه شده توسط وزارت امور اقتصاد و دارایی تا پایان سال 1403 نظام حسابداری تعهدی به طورکامل پیاده‌سازی می‌شود.

مبنای تعهدی در حسابداری دولتی چیست؟

در مبنای تعهدی کامل، درآمدها زمانی، شناسایی و در دفاتر حسابداری منعکس می‌شوند که تحصیل می‌شوند یا تحقق می‌یابند. در این مبنا، زمان تحصیل یا تحقق درآمد، هنگامی است که درامد به شکل قطعی مشخص می‌شود یا بر اثر ادامه خدمات حاصل می‌شود. درنتیجه؛ زمان وصول وجه در این روش مورد توجه قرار نمی‌گیرد بلکه زمان تحصیل یا تحقق درآمد در شناسایی و ثبت آن اهمیت دارد. همچنین در این مبنا، زمان شناسایی و ثبت هزینه‌ها، زمان ایجاد یا تحقق هزینه‌هاست و زمانی که کالایی تحویل یا خدمتی انجام می‌شود، معادل بهای تمام شده کالا‌ی تحویل‌شده یا خدمت انجام یافته، بدهی قابل پرداخت ایجاد می‌شود.

اصول حسابداری دولتی

هر صنفی با توجّه به نوع فعّالیت خود، هنجار ها و قوانینی برای خود بر می گزیند. یک حسابدار دولتی نیز از این قاعده مستثنی نیست و برای خود سرفصل ها و چارچوب هایی را تعریف می کند؛ از جمله:

1. تقدّم قوانین بر اصول. از آن جا که حسابداری دولتی رشته ای در خدمت دولت ها و حکومت ها است، در مواقعی که بین قانون یک کشور و عادت مرسوم میان حسابداران تضادی ایجاد شود، قانون بر عادت ارجح خواهد شد.

2. تقدّم تأمین اعتبار بر تعهّدات مسئولین. یک مسئول دولتی تنها در چارچوب اعتبارات سازمان و برنامه و بودجه می تواند تعهّد داشته باشد. این یعنی مسئولین اجازه ندارند وعده ای بدهند که بودجه ای برای آن تصویب نشده است و حسابدار دولتی باید نسبت به این مقوله حسّاس باشد.

3. کنترل بودجه. همان طور که در ابتدای مقاله اشاره کردیم، مهم ترین رسالت یک حسابدار دولتی، تلاش برای کنترل بودجه است. یک حسابدار موظّف است در کمال تعهّد و تخصص گرایی مواظب باشد کشور با کسری یا زیادی نامتعارف بودجه مواجه نگردد و تهدید ها و فرصت های این مسئله را شناسایی نموده و در جهت تحقق فرصت ها و رفع موانع تلاش کند.

حسابداری دولتی

انواع تنخواه گردان در حسابداری دولتی

تنخواه گردان نیز در حسابداری دولتی به انواع مختلفی تقسیم می شود که شامل موارد زیر است:

  1. تنخواه گردان خزانه: اعتباری که نزد بانک مرکزی قرار دارد و در حساب درآمد عمومی قرار دارد که به واسطه قانون امکان استفاده از مقدار معینی از آن در سال مالی برای رفع نیازهای خزانه وزارت اقتصادی وجود دارد.
  2. تنخواه گردان استان: تنخواه گردان استان وجهی است که خزانه از محل اعتبار تصویب شده برای ایجاد تسهیلات لازم در پرداخت هزینه های جاری و عمرانی در اختیار نماینده خزانه استان ها قرار می گیرد.
  3. تنخواه گردان حسابداری: مبلغی که خزانه و نمایندگی خزانه استان در اختیار ذی حساب قرار می دهد تنخواه گردان حسابداری است.
  4. تنخواه گردان پرداخت: این تنخواه گردان پرداخت میزان مبلغی از محل تنخواه گردان حسابداری است که از طرف ذی حساب و با گرفتن تایید از وزیر یا رییس دستگاه در اختیار ماموران مجاز قرار می گیرد.

مشاغل مشهور در حسابداری دولتی

حسابداری دولتی به عنوان یکی از انواع حسابداری مشاغل مرتبطی را نیز با خود به همراه دارد. این مشاغل شامل موارد زیر هستند:

  1. حسابرس IRS
  2. حسابدار دولت
  3. نماینده خزانه داری
  4. حسابداری رسمی معتبر
  5. مدیر مالی

چند نکته ی بسیار مهم در رابطه با حسابداری دولتی

  1. حسابداری دولتی صرفاً یک حرفه ی تخصصی نیست؛ بلکه شایسته است مهارت های عمومی این رشته به نخبگان اقتصادی و سیاسی و حتّی مردم آموزش داده شود. فراگیری حسابداری دولتی در بین مردم و به خصوص نخبگان جامعه بسیار پر فایده است؛ مثلاً:
    الف. نمایندگان مجلس چنان چه از چنین مهارتی برخوردار باشند، با دقّت و درایت بیشتری می توانند حرکت دولتمردان را رصد کنند و کشف اشتباهات، تقلّب ها، اختلاس ها و سایر مسائل برای نمایندگان مجلس راحت تر خواهد بود.
    ب. کارمندان دولتی که جزو تأثیر گذار ترین اشخاص در پیشبرد اهداف دولت و تحقق بودجه هستند، اگر با حسابداری دولتی آشنا باشند، آگاهانه تر عمل می کنند و با کیفیت و راندمان بالاتری به مردم و کشور خدمت خواهند کرد.
    پ. یکی از معضلات توده ی مردم برای فهم مسائل جاری کشور، عدم آشنایی آن ها با ادبیّات حسابداری دولتی و معاملات جاری کشوری و بین المللی است و آشنایی آن ها با مفاهیم و مبانی حسابداری دولتی باعث می شود تا در اظهار نظراتشان آگاهانه تر عمل کنند و از رفتار های سطحی و جو زدگی جلوگیری شود.
    شرکت های حسابداری و مشاورین نرم افزار حسابداری بهترین نقش را در این زمینه می توانند ایفا کنند و با برگزاری کارگاه های آموزشی برای سطوح مختلف، به افزایش سواد حسابداری مردم کمک کنند.
  2. یک حسابدار دولتی باید خودش را به معنای واقعی کلمه سرباز خط مقدّم در عرصه ی آبادانی و عمران کشور حس کند و جدا از مهارت های شغلی، از حس وطن دوستی و تدیّن برخوردار باشد تا بتواند منافع مردم را بر منافع فردی ترجیح دهد و با حراست از قانون بودجه و نظارت دقیق بر آن، آبادانی را برای ایران عزیز رقم بزند.

حسابداری دولتی

تفاوت حسابداری دولتی با حسابداری بازرگانی

حسابداری دولتی و حسابداری بازرگانی با اینکه در بسیاری از موارد ممکن است مشابه به نظر برسند، اما تفاوت های زیادی دارند. این دو در 4 مورد با هم تفاوت دارند که مهمترین آن تفاوت در گزارشات مالی (صورت های مالی) است. نکته جالب اینجاست که حسابداری دولتی گاهی با حسابداری ملی نیز اشتباه گرفته می شود.

  • تفاوت در صورت های مالی: در حسابداری سازمان های دولتی چیزی به نام سرمایه که مالکیت افراد را نشان می دهد وجود ندارد، بلکه حساب مازاد به جای آن وجود دارد که نشان دهنده تفاوت بین دارایی با بدهی است.
  • در شرکت های بازرگانی به این دلیل که هدف کسب سود است، وضعیت با موسسات دولتی متفاوت است. یکی از دلایل تفاوت صورت های مالی نیز همین مسئله است. در واقع در سازمان های دولتی و موسسات بازرگانی، اهداف و وظایف بر اساس انگیزه موسسه با هم تفاوت دارند.
  • اهمیت بر ضرورت تقدم قانون (رعایت کنترل بودجه ای): حسابداری دولتی بر اساس قانون بودجه استوار است. به این معنی که این نوع از حسابداری بر اساس قوانین و مقررات تعیین می شود، لذا هر زمان که بین قانون و اصول پذیرفته شده در حسابداری تضاد وجود داشته باشد، قانون در اولویت است.
  • لزوم نگهداری حساب مستقل: در حسابداری دولتی هر منبع مالی به عنوان یک حساب مستقل محسوب می شود و با آن حساب به عنوان یک موسسه جداگانه و مستقل رفتار می شود. بر این اساس، سیستم حسابداری مورد استفاده در حسابداری دولتی نیز بر این اساس تغییر می یابد. به همین دلیل امکان استفاده از انواع رایج نرم افزار حسابداری در شرکت های بازرگانی در موسسات دولتی وجود ندارد.
  • تفاوت در مبانی مختلف ثبت حسابداری: ثبت حسابداری نیز کمی در حسابداری دولتی متفاوت است. گستردگی فعالیت در زمینه حسابداری دولتی باعث می شود روش های مختلفی در حسابداری ابداع شود.
  • ثبت دارایی های ثابت متفاوت است: در حسابداری دولتی دارایی های ثابت به عنوان هزینه در نظر گرفته می شوند، در صورتی که در حسابداری بازرگانی دارایی ها خریداری شده به عنوان بهای تمام شده به حساب دارایی منظور می گردند، سپس به مرور زمان و بر اساس عمر مفید به حساب هزینه زده می شوند.

مرکز آموزشی و کارآفرینی خوارزمی اصفهان در آشنایی هرچه بیشتر با اینگونه موضوعات در کنار شما خواهد بود و با تدارک دوره های مختلف در زمینه های گوناگون راهگشای کسب و کار شما عزیزان است.

دیدگاه خود را اینجا قرار دهید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

مشاوره رایگان ثبت نام