در تاریخ ۲۰ اکتبر، ماسایوشی امامیا (Masayoshi Amamiya)، قائم‌مقام بانک ژاپن (BOJ)، موضع منفی خود را در مورد ارزهای دیجیتال منتشرشده از سوی بانک مرکزی (CBDC) مجدداً بیان کرد و مدعی شد: «بعید است که این ارزهای دیجیتال موجب بهبود سیستم پولی موجود شوند.»

ایده‌ی ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) یا ارز دیجیتال ملی ، نظر بسیاری از دولت‌ها را در سرتاسر دنیا به خود جلب کرده است. برخی از دولت‌ها ارزهای مجازی خود را روانه بازار کرده‌اند، برخی همچنان در حال تحقیق و بررسی اثرات اقتصادی ارزهای دیجیتال هستند، در حالی که برخی دیگر از کشورها مانند ژاپن کلاً با این ایده مخالفت کرده‌اند. در این مقاله به بررسی جزییات مفهوم ارز دیجیتال ملی یا بانک مرکزی می‌پردازیم.

ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) چیست؟

ارز دیجیتال بانک مرکزی یا همان ارز دیجیتال ملی ارز فیاتی دیجیتالی است که با مقررات دولتی به‌عنوان پول ثبت و ایجاد می‌شود.

اما ارز دیجیتال بانک مرکزی چه تفاوتی با بیت کوین به‌عنوان یک ارز دیجیتال دارد؟ اگرچه بیت کوین اولین ارز دیجیتال موفق جهان است، اما با توجه به بها و نوسانات قیمت این ارز دیجیتال، استفاده از آن برای پرداخت‌های روزمره چندان منطقی به نظر نمی‌رسد. اینجاست که ارز دیجیتال ملی باید قدم به میدان بگذارد.

در حال حاضر، بسیاری از کشورها فقط در حال بررسی ایده ارز ملی کاملاً دیجیتال هستند. با این حال، برخی از دولت‌ها نیز این طرح را به حالت اجرا درآورده‌اند و در حال آزمایش‌های اولیه آن هستند. اما، چه چیزی ارز دیجیتال ملی را از سایر دارایی‌های دیجیتال متمایز می‌کند؟

فناوری در جابه‌جایی پول در امور مالی سنتی اصلاً همگام با سرعت تغییر فناوری در بقیه حوزه‌ها پیشرفت نکرده است. درحالی‌که ارسال بیت کوین را می‌توان صرفاً ارسال چند بیت (bit) از مکانی به مکان دیگر دانست، ارسال پول کاغذی هنوز پرهزینه و زمان‌بَر است.

در این بین، بسیاری از دولت‌ها در حال توسعه نوع جدیدی از ارز دیجیتال هستند. مزایای اصلی این ارز دیجیتال، افزایش کارایی سیستم‌های پرداخت و هزینه‌های کمتر برای طرفین درگیر است. درواقع، می‌توانید ارز دیجیتال بانک مرکزی را پول فیاتی دیجیتال تصور کنید که براساس فناوری مبتنی بر بلاک چین ایجاد می‌شود. می‌توان گفت به احتمال زیاد طی ده سال آینده، ارزهای دیجیتال در بسیاری از کشورها در ابعادی کلان مورد استفاده قرار خواهند گرفت.

نحوه کارکرد ارز دیجیتال بانک مرکزی

رویکرد اتخاذشده برای طراحی ارز دیجیتال ملی بستگی به کشور عرضه‌کننده دارد و می‌تواند در هر کشور بسیار متفاوت از کشور دیگر باشد. برخی از ارزهای دیجیتال بانک مرکزی احتمالاً مبتنی بر بلاک چین یا نوع دیگری از فناوری دفترکل توزیع‌شده (DLT) هستند، درحالی‌که سایر موارد احتمالاً از پایگاه داده‌ای متمرکز فراتر نخواهند رفت. ارزهای دیجیتال بانک مرکزی که مبتنی بر بلاک چین هستند، برای نشان‌دادن شکل دیجیتالی ارز فیات خود از توکن استفاده می‌کنند.

اگرچه می‌توان استدلال کرد که سنگ‌ بنای ارزهای دیجیتال بانک مرکزی، ارزهای دیجیتالی مانند بیت کوین است، تفاوت این دو نوع ارز کاملاً مشهود است. ارز دیجیتال ملی توسط دولت‌ها ایجاد و عرضه می‌شود و از طرف دولت ارزی قانونی اعلام می‌شود.

ارزهای دیجیتالی، همچون بیت کوین، بدون مرز هستند و توسط هیچ دولت یا نهاد متمرکزی عرضه و کنترل نمی‌شوند. البته این به معنای عدم امکان پرداخت بین‌المللی توسط ارزهای دیجیتال بانک مرکزی نیست؛ با این همه، نباید فراموش کرد که مفهومی تحت عنوان مرز جغرافیایی یا سیاسی برای شبکه بیت کوین تعریف نشده است.

در حال حاضر، بسیاری از بانک‌های مرکزی در حال بررسی یا حتی آزمایش فعال اثبات ایده و مفهومِ (proof-of-concept) ارز دیجیتال بانک مرکزی هستند. به‌عنوان مثال، چین از سال ۲۰۱۴ در حال کار بر روی پروژه‌ای تحت عنوان ارز دیجیتال/پرداخت‌های الکترونیک (Digital Currency/Electronic Payments) یا به‌اختصار DC/EP بوده است. همچنین، پیش از این، یوان دیجیتال به‌صورت فعال در چندین شهر مختلف از این کشور آزمایش شده است. علاوه بر این، بانک مرکزی اروپا (ECB) نیز در گزارش اکتبر ۲۰۲۰ خود طرح یوروی دیجیتال را پیشنهاد داده و مزایایی برای چنین ارز دیجیتالی برشمرده است.

ستون اصلی ارزهای دیجیتال بانک مرکزی

از نظرگاه فناوری، ارز دیجیتال بانک مرکزی اساساً یک پایگاه داده است که توسط دولت (یا نهادهای احتمالاً تأییدشده در بخش خصوصی) مدیریت و کنترل می‌شود. به همین دلیل، ارز دیجیتال بانک مرکزی یک پایگاه داده مجاز محسوب می‌شود، زیرا فقط بازیگران تأییدشده حق و توانایی معامله در شبکه را دارند.

بدیهی است که در این شرایط نهاد کنترل‌کننده مرکزی پایگاه داده توانایی جلوگیری از انجام و برگشت‌دادن تراکنش‌ها و همچنین مسدودکردن حساب‌ها یا آدرس‌ها را نیز داشته باشد.

بسیاری از ارزهای دیجیتال بانک مرکزی احتمالاً روی بلاک چین‌های ویژه خود اجرا می‌شوند. با این حال، برخی از آنها ممکن است روی بلاک چین‌های عمومی نیز عرضه شوند. در حالت دوم، آنها دارایی‌‌هایی مجوزمحور (permissioned) هستند که روی لایه زیربنایی بدون نیاز به مجوز (permissionless) کار می‌کنند. این حالت می‌تواند بهترین شرایط ممکن را برای ارزهای دیجیتال بانک مرکزی ایجاد کند، زیرا لایه مجوزمحور کنترل لازم برای بانک‌های مرکزی را ایجاد می‌کند و لایه بدون نیاز به مجوز تأمین‌کنندۀ امنیت شبکه خواهد بود.

با این حال، در نظر داشته باشید که این مسئله قاعده‌ای کلی نیست. در حال حاضر، هیچ بلاک چین عمومی ویژگی‌های لازم برای پیاده‌سازی چنین طرحی را ندارد و زمان بیشتری برای انجام آزمایش‌های گسترده‌تر لازم است تا بتوان با خیال راحت چنین ایده مهمی را اجرا کرد.

در مجموع می‌توان گفت توصیف کلی و نحوه کار ارزهای دیجیتال بانک مرکزی تا حدودی دشوار است، زیرا هر کشور رویکرد متفاوتی دارد و احتمالاً این فناوری را متناسب با نیازهای خاص خود تنظیم می‌کند.

مزایای ارز دیجیتال ملی

ممکن است قبلاً عبارت “banking the unbanked” را در رابطه با ارزهای رمزپایه شنیده باشید. این عبارت اشاره به افرادی در سراسر جهان دارد که هیچ حسابی در بانک‌ها نداشته و در واقع از خدمات بانکی بی‌بهره هستند. اگرچه این ایده جذابیت‌هایی دارد، اما ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی می‌توانند بهتر از ارزهای رمزپایه غیر متمرکز مانند بیت کوین به این هدف دست یابند. هر شهروند قانونی که به راحتی به یک حساب بانکی معمول دسترسی داشته باشد، می‌تواند دامنه خدمات مالی دریافتی خود را افزایش دهد.

مزیت دیگر پیشرفت‌های فناوری که ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) می‌تواند به همراه داشته باشد، ترمیم اساسی سیستم پول است. در حالی که بخش عمده‌ای از پول فیات اساسا اعداد موجود در یک پایگاه داده است، اما بیشتر زیرساخت‌ها کاملا قدیمی هستند. ارسال ایمیل در بعد از ظهر روز تعطیل همان‌طور که باید، چند ثانیه طول می‌کشد. در حالی که به لطف سیستم مالی پیچیده و ناکارآمد فعلی، ارسال پول می‌تواند چندین روز زمان ببرد.

طی اقدامات اقتصادی در مواجه با بیماری همه‌گیر کووید-19، مشاهده شد که بانک‌های مرکزی باید سریع‌تر از هر زمان دیگری اقدام کنند. CBDC ممکن است بانک‌های مرکزی و موسسات مالی را قادر سازد تا تغییرات سیاست پولی را مستقیما و سریع‌تر از گذشته اعمال کنند. این امر می‌تواند امکان تغییر اساسی در نحوه عملکرد بانکداری مرکزی را به دنبال داشته باشد.

ارز دیجیتال ملی همچنین پیگیری فعالیت‌های غیرقانونی را برای دولت‌ها و بانک‌های مرکزی آسان‌تر می‌کند.

ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) و استیبیل کوین‌ها

ارز دیجیتال ملی تا حد بسیار زیادی مانند یک استیبل کوین به نظر می‌رسد؟ درست است. از لحاظ عملکردی، این دو تا حدی شبیه به هم بوده و هر دو نمایانگر پول فیات به صورت یک ارز دیجیتال هستند. با این حال با کمی دقت در هر یک متوجه تفاوت‌های عمده آن‌ها خواهید شد.

صدور استیبل کوین‌ها به طور معمول توسط یک نهاد خصوصی انجام می‌شود و آن‌ها اساسا نمایندگی پول‌های فیات یا دیگر دارایی‌ها هستند. استیبل کوین‌ها را می‌توان با ارزشی که نماینده آن در شبکه هستند بازخرید کرد، اما در عین حال پول فیات نیستند. این در حالی است که ارز دیجیتال بانک مرکزی توسط دولت به عنوان پول فیات صادر می‌شود.

تفاوت رمز ارز بانک مرکزی با دیگر ارزهای دیجیتال

ارزهای دیجیتال بانک مرکزی بنا به دلایلی بلاکچین مجاز را انتخاب می‌کنند. اگرچه تکنولوژی دفتر کل توزیع شده آن شباهت‌هایی با بیت کوین و سایر رمزارزها دارد، اما اهداف بسیار متفاوتی را دنبال می‌کند. بیت کوین و سایر بلاک چین‌های عمومی مانند اتریوم ، از این نظر که هیچ نهاد مرکزی یا گروهی از نهادها، مسئولیت دفتر کل را بر عهده ندارند منحصر به فرد هستند. این معمولاً یک دارایی نیست که مناسب دولت‌ها باشد. دولت‌ها فناوری دفتر کل توزیع شده را انتخاب می‌کنند زیرا هنوز هم می‌توانند جنبه‌های خاصی را کنترل کنند مانند:

عرضه: بیت کوین دارای ۲۱ میلیون بیت کوین است که در پروتکل تعبیه شده است و تغییر این حد، غیرممکن است. در مقابل، دولت‌ها هرکدام یک بانک مرکزی دارند که متولی تأمین و عرضه پول کشور است. این بانک‌های قدرتمند چه درمورد زمان حذف یا افزودن پول به موجودی کشور تصمیم می‌گیرند، مانند تحریک اقتصاد در مواقع ناآرام، و تعیین نرخ بهره ملی، این نقش‌ها با رمز ارز بانک مرکزی تغییر نمی‌کنند.

چه کسی آن را اداره می کند: یک نهاد مرکزی تصمیم می‌گیرد که کدام نهادهای مالی در مدیریت دفتر توزیع شده مشارکت کنند. این با بیت کوین تفاوت دارد که به هر کسی اجازه می‌دهد نرم افزار را بدون اجازه اجرا کند.

مرکز آموزشی و کارآفرینی خوارزمی اصفهان در آشنایی هرچه بیشتر با اینگونه مسائل پیرامون ارزهای دیجیتال در کنار شما خواهد بود و با تدارک دوره های مختلف در زمینه های گوناگون راهگشای کسب و کار شما عزیزان است.