بازار خارج از بورس

بازار خارج از بورس
بورس

بازار خارج از بورس

بازار خارج از بورس یا Over-the-counter market به بازاری گفته می‌شود که بدون مکان فیزیکی مرکزی است در این بازار شرکت کنندگان شرکت کنندگان از طریق سامانه‌های الکترونیکی، تلفن و ایمیل با هم در ارتباط هستند.

این بازار از ابتدای دهه ۷۰ میلادی در کشورهای صنعتی مدرن شکل گرفت و حجم معاملات در آن دربرخی موارد بسیار بیشتر از بورس‌های معمولی بوده است.

برخی تفاوت‌های این بازار با بازار بورس عبارتند از:

همانطور که از نام آنها برمی آید، بازار خارج از بورس هیچ مکان فیزیکی متمرکز و خاصی ندارد که داد و ستدکنندگان یا متخصصین همچون بورس‌های کلاسیک گردهم آیند.

قوانین استاندارد اقلام مورد مبادله در بازار خارج از بورس انعطاف پذیر می باشند یعنی قوانین معمولا ناشی از توافق طرفین می باشد.

ساعات کار بازار خارج از بورس (over-the-counter market) از انعطاف پذیری بیشتری برخوردار است.

بورس رسمی برای فعالان در این بازار مزایایی از قبیل شفافیت قیمت ها و کاهش ریسک را به دنبال دارد. در صورتی که در بازارهای خارج از بورس با توجه به اینکه شرایط معاملات با نظر طرفین قرارداد تعیین می گردد، این شرایط به صورت کامل وجود ندارد.

سطح فعلی امکانات الکترونیکی، انجام معاملات ۲۴ ساعته را امکان پذیر می نماید که بدون شک در مقایسه با یک بورس، مزیت عمده ای محسوب شده و برای داد و ستدکنندگان از قاره های مختلف نیز، شکل تفاوتهای سازمانی بین المللی را از بین می برد.

در برخی موارد به کارگزاران در بازارهای خارج از بورس «کارگزار معامله گر» می گویند، چرا که او می تواند اقلام معاملاتی را به حساب و مخاطره خود، خرید و فروش کند (معامله گر) و یا اینکه به عنوان نماینده، اقلام معاملاتی را به حساب و مخاطره دیگران بخرد یا بفروشد و وقتی به عنوان نمایندگی فعالیت می کند، در قبال خدمات ارائه شده، برای خرید یا فروش اوراق بهادار یا سایر اقلام از مشتریان خود، حق العمل یا کمیسیون (کارمزد) دریافت می کند.

شخص یا مؤسسه، صرف نظر از اینکه حق العمل دریافت می کند یا نه، چنانچه سفارشات را به حساب و مخاطره دیگران انجام دهد، به عنوان نمایندگی عمل کرده است.

بازار خارج از بورس

کارگزار معامله گر روی اقلامی که مشتری قصد خرید آن را دارد، در مورد سفارشات به یکی از سه طریق زیر عمل می کند:

در صورتی که «کارگزار معامله گر» روی اوراق بهادار یا کالایی که مشتری قصد خرید یا فروش آن را دارد، وظیفه بازارسازی (مارکت میکینگ) را عهده دار باشد می تواند آن آیتم را از موجودی خود به مشتری بفروشد یا از او بخرد.

ممکن است «کارگزار معامله گر» سفارشی را دریافت کند که برای آن آیتم بازارسازی نمی کند، در این صورت او می تواند بعنوان نماینده مشتری عمل کرده و آن آیتم را از معامله گر دیگری که روی آن بازارسازی می کند و یا شخصی که صاحب آیتم بوده و قصد فروش آن را دارد، خریداری کند و یا به او بفروشد.

وقتی «کارگزار معامله گر» سفارشی را دریافت می کند، می تواند آن اوراق بهادار یا کالا یا ارز را از معامله گر دیگری که روی آن بازارسازی می کند و یا شخصی که صاحب آن آیتم می باشد، به حساب خود خریداری کرده و سپس به مشتری خود بفروشد.

همچنین از زاویه دیگری می توان گفت معاملات بازار خارج از بورس نوعی معامله جایگزین است که به شبکه معامله گرانی که به طور حضوری با یکدیگر ملاقات نمی کنند و یا از طریق تلفن و کامپیوتر با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند، اطلاق می شود.

معاملات مذکور اغلب بین مؤسسات مالی انجام می شود، همچنین می تواند به عنوان ابزارهای رایج میان بازارسازان تلقی گردد. تمام سخنان معامله گران پشت تلفن ضبط می شود تا چنانچه اختلافی بین معامله گران رخ دهد، به آن استناد شود. خریدار و فروشنده می توانند نحوه قراردادهای معامله شده در بازارهای خارج از بورس (OTC) را به دلخواه خود درآورند، بنابراین نیازی نیست شرایط قرارداد عینا مشابه آنچه در بورس عمل می شود، تعیین گردد.

در جهان ۳ نوع بازار خارج از بورس از جمله بازار معاملات سنتی، بازار معاملاتی الکترونیکی و بازار معاملاتی بهینه وجود دارد.

بازار معاملات سنتی

در این بازار معامله گران به عنوان بازارساز، قیمت خرید و فروش را اعلام می‌کنند.

معامله گران قیمت‌های پیشنهادی را اعلام می‌کنند و قیمت قابل اجرا از طریق تلفن مذاکره می‌شود و یا از طریق سایت‌های اینترنتی اعلام می‌شود.

باتوجه به اینکه دو طرف معامله از قیمتی که در یک مقطع زمانی توسط تلفن ارائه می‌شود باخبرند به این گونه معاملات، معامله دو طرفه گفته می‌شود.

بازار معاملاتی الکترونیکی

بازار معاملاتی الکترونیکی شبیه معاملات الکترونیکی در بورس است، اما به دلیل آنکه از استاندارد کمتری برخوردار است و فاقد قرار داد طراحی شده است آن را بازار خارج از بورس می‌نامند.

بازار معاملاتی بهینه

بازار معاملاتی بهینه ترکیبی از دو بازار معاملات سنتی و معاملاتی الکترونیکی بوده و معامله گر براساس آن‌ها به معاملات الکترونیکی می‌پردازد.

معامله گر قیمت خرید و فروش خود را انحصارا به اطلاع فعالان بازار می‌رساند و معامله گر در این شکل معامله به عنوان طرف معامله در هر قرارداد عمل می‌کند و نصف ریسک اعتباری در بازار به او باز می‌گردد.

بازار خارج از بورس

اصطلاحات

۱. وجه تضمین اولیه: وجهی است که از طرفین قرارداد آتی برای جلوگیری از امتناع از انجام قرارداد آتی، در قالب شرط ضمن عقد، دریافت می شود که میزان آن در مشخصات هر قرارداد آتی تعیین می شود. در طول دوره قرارداد (حتی درصورت تغییر در قیمت سهم پایه) این مبلغ ثابت باقی می ماند.

در بورس تهران وجه تضمین اولیه ۲۰درصد ارزش قرارداد با قیمت پایه اولین روز معاملاتی است که اهرمی ۵برابری را ایجاد می کند. البته این نسبت در طول دوره قرارداد به علت ثابت بودن وجه تضمین و متغیر بودن قیمت، دستخوش تغییر شده و می تواند درجه اهرم را کاهش یا افزایش دهد.

۲. حداقل وجه تضمین: درصدی از وجه تضمین اولیه است که کاهش موجودی حساب عملیاتی به کمتر از این نسبت، منجر به صدور اخطاریه افزایش وجه تضمین می شود. این حداقل وجه در بورس تهران ۶۰درصد وجه تضمین اولیه را شامل می شود.

۳. موقعیت تعهدی خرید/ فروش: موقعیت تعهدی است که مشتری با اتخاذ آن، متعهد به خرید/ فروش سهم پایه در سررسید قرارداد با قیمت توافق شده می شود.

۴. موقعیت تعهدی باز: موقعیت تعهدی است که مشتری نسبت به ایفای تعهدات موضوع آن همچنان ملتزم است.

۵. تسویه فیزیکی: تسویه نهایی قرارداد آتی از طریق انتقال سهم پایه از کد فروشنده به خریدار و پرداخت ارزش بازار قرارداد آتی توسط خریدار در سررسید انجام می شود.

۶. تسویه نقدی: تسویه نهایی قرارداد آتی به طور نقدی براساس آخرین قیمت تسویه روزانه بازار آتی که منجر به سقوط تعهدات طرفین می شود. این نوع تسویه در انتهای دوره قرارداد و در صورت نکول یک طرف قرارداد و یا درصورت بسته بودن نماد معاملاتی در سررسید اتفاق می افتد.

۷. نکول: ایفا نکردن تعهد در سررسید توسط فروشنده یا خریدار.

مزایا و معایب استفاده از معاملات بازار خارج از بورس

بازار خارج از بورس یا OTC Market، به نوعی از تجارت که خارج از مبادلات رسمی و بدون مدیریت هیچ گونه موسسه و شرکتی رخ می دهد، اطلاق می شود. در واقع در بازار خارج از بورس، فروشندگان به عنوان اصلی ترین مهره های این معاملات عمل می کنند، به این صورت که آن ها با ذکر قیمت های مدنظر خود می توانند تغییرات اساسی ایجاد کنند.

در بازار معاملات خارج از بورس، فروشندگان به عنوان بازاریان فعالیت می کنند، بدین صورت که آن ها با بیان قیمت مدنظر خود می توانند محصولی را خریداری کرده و یا به فروش برسانند. انواع مختلف سهام، اوراق قرضه، محصولات و غیره در این بازار قابل خرید و فروش است، اما سرمایه گذار نیاز مبرمی به بررسی اطلاعات روز دارد تا بدین صورت، بتواند تصمیمی را که ریسک زیادی برای او به همراه نمی آورد، اجرا نماید. به همین منظور تصمیم گرفتیم، علاوه بر ریسک بازار خارج از بورس به مزایا و معایب این بازار هم نگاهی داشته باشیم.

بازار خارج از بورس

بیایید، در ابتدا به مزایای معاملات خارج از بورس نگاهی بیندازیم: 

  • یکی از مزایایی که بازار معاملات خارج از بورس فراهم می کند، ایجاد بستر معاملاتی برای شرکت های کوچک با نقدینگی کم است. شرکت های کوچک به علت آن که در لیست استاندارد بورس قرار ندارند، واجد شرایط لازم برای سرمایه گذاری های بزرگ هستند که این وضعیت به نفع آن ها است.
  • انجام معاملات خارج از بازار بورس یک روش معاملاتی مقرون به صرفه و اقتصادی برای شرکت ها است.
  • خانواده سرمایه گذاران و شرکت هایی که به انجام معاملات به این روش می پردازند، به نگرانی کمتری دچار می شوند و علت آن هم عمومی بودن این معاملات است.
  • فروشندگانی که در بازار خارج از بورس فعالیت دارند، می توانند در عرضه اولیه و ثانویه سهام، متناسب با بودجه و استراتژی خود فعالیت کنند.
  • معاملاتی که در بازار خارج از بورس صورت می گیرند، به سرمایه گذاران آزادی بیشتری برای انتخاب معاملاتشان همچون شرکت در بازارهای اولیه و ثانویه می دهند.
  • سیستم معاملات OTC یک سیستم تجاری شفاف و بدون مشکل در مورد تحویل های بد یا کوتاه است.
  • از آنجایی که ارتباط نزدیکی بین دو گروه سرمایه گذار و فروشنده یا تولیدکننده و مشتری وجود دارد، اطلاعات موجود بازار به صورت مستقیم و در زمان کمتری بین گروه های سرمایه گذار و خریدار در جریان است.
  • تجارت بازار خارج از بورس یک تمرین قاعده مند و منظم در بازار انرژی است.
  • بازار خارج از بورس تفاوت هایی با مبادلات معمول دارد، زیرا بدون تمرکز است و تمرکز آن در یک نقطه جمع نمی شود. معاملات بازار OTC به صورت الکترونیکی و مستقیم بین دو طرف معامله صورت می گیرد.
  • برای دو گروه سرمایه گذاران و شرکت ها، بازارهای خارج از بورس کارایی بیشتری در مقایسه با بازارهای متداول بورس دارند.
  • معماری بازار خارج از بورس توضیحی درباره اینکه چرا اوراق بهادار سازماندهی شده با مشکلاتی همچون بحران اقتصادی رو به رو می شوند، ارائه می کند.
  •  دو گروه سرمایه گذار و فروشنده به راحتی می توانند بدون بهره بردن از هیچگونه کلاس، کتاب یا دوره معینی، به انجام معاملات بزرگ سهام اقدام کنند.

پس از آن که با مزایای بازار خارج از بورس آشنایی پیدا کرده اید، وقت آن رسیده که نگاهی کوتاه به معایب OTC هم داشته باشیم:

  • علت اصلی ریسک های موجود در بازار معاملات خارج از بورس یا (OTC) ناشی از فقدان اطلاعات قابل اعتماد است. در واقع، عدم وجود اطلاعاتی درباره نوع مبادلات، افزایش اعتبار، ریسک پذیری معادلات و غیره منجر به افزایش ریسک های اساسی OTC می شوند.
  • ماهیت دقیق ریسک و دامنه برای تنظیم کننده ها ناشناخته است و این عدم شناخت، باعث افزایش ریسک سیستماتیک در این بازار می شود.
  • عدم وجود شفافیت در بازار خارج از بورس، به دلیل عدم وجود پارامترهای واضح و دقیق و دستکاری در معاملات بازار سهام رخ می دهد که این گزینه، ریسک خرید و فروش در بازارهای OTC را افزایش می دهد.
  • ریسک بزرگ دیگری که در معاملات خارج از بورس وجود دارد، این است که امکان خرید و فروش پرسود در این بازار بی ثبات است و این امر می تواند منجر به ایجاد خسارت شود.
  •  از آنجایی که بازار OTC به عنوان جزیی از مولفه های اصلی تجارت مالی در عرصه جهانی شناخته می شوند، به همین منظور مشتقات OTC تأثیر برجسته ای بر اقتصاد دارند. هرچه، تعداد محدودیت ها و مقررات کمتر باشد و انعطاف پذیری بیشتری برای شرکت کنندگان در بازار فراهم شود، می توان قراردادهای مشتق بیشتری تنظیم کرد که منجر به افزایش ریسک بازار می شود.

بازار خارج از بورس

کارمزد و جرایم

کارمزد ایجاد موقعیت خرید مشابه کارمزد بازار نقد است، معادل ۰۰۴۹۶،۰ از ارزش قرار داد.

کارمزد ایجاد موقعیت فروش مشابه کارمزد بازار نقد است اما از آنجایی که در قرارداد آتی طی دوره سهمی جابه جا نمی شود مالیات به آن تعلق نمی گیرد، معادل ۰۰۵۴۴،۰ از ارزش قرارداد.

کارمزد تسویه در صورت ورود قرارداد به دوره تسویه و تحویل اخذ می شود (حتی در صورت تحویل ندادن سهم) معادل ۰۰۵،۰ از ارزش قرارداد با قیمت تسویه روز آخر معاملاتی در بازار آتی است.

در صورت نقل و انتقال سهم معادل ۰۰۵،۰ از ارزش قرارداد بابت مالیات از طرف فروشنده دریافت می شود در صورت ایفا نشدن تعهد از طرف یکی از طرفین قرارداد معادل ۰۱،۰ ارزش قرارداد از طرف نکول کننده دریافت و به طرف مقابل تعلق می گیرد و در صورت نکول از دو طرف قرارداد هیچ جریمه ای اخذ نمی شود.

اوراق‌بهادار قابل معامله در بازار خارج از بورس

در بازار خارج از بورس، از اوراق قرضه بدون ریسک دولتی گرفته تا پرریسک‌ترین سهام عادی مورد معامله قرار می‌گیرد. امروزه همه نوع اوراق قرضه دولتی، تجاری و شهرداری‌ها در بازار خارج از بورس مورد دادوستد قرار می‌گیرد.

اغلب اوراق‌بهاداری که در بازار خارج از بورس معامله می‌شوند، شامل موارد زیر می‌شوند:

۱.سهام شرکت‌های برتر (Blue Chips)

۲.اوراق‌بهاداری که برای اولین بار عرضه می‌شوند (IPOS)

۳.اوراق قرضه دولتی و شهرداری‌ها و راه آهن

۴.سهام شرکت‌های ورشکسته

۵.سهام شرکت‌های خارجی و بین‌المللی

۶.سهام شرکت‌های کوچک و کم ارزش (Penny Stocks)

۷.اسناد بدهی(warrant)

۸.صندوق‌های مشترک (mutual fund)

۹.قراردادهای آتی و اختیار معامله (futures-option)

۱۰.سایر موارد

بازار خارج از بورس

بازارهای خارج از بورس در سایر کشورها و ایران

بازارهای خارج از بورس درآغاز قرن بیستم راه‌اندازی شدند و خرید و فروش‌ها از طریق دادن آگهی‌هایی در روزنامه‌ها و نشریات مالی صورت می‌گرفت. این بازارها در بدو امر به طور قابل توجهی ناکارا بودند. سازمان یافته‌ترین این بازارها در آمریکا شکل گرفته است. ساماندهی و تولد بازارهای خارج از بورس در ایالات متحده به سال ۱۹۰۴ بر می‌گردد. به مرور زمان در فرآیند کارا و نهادینه شدن این بازارها شکل‌گیری ساختارها، تشکیل نهادهای صنفی خودانتظام، تصویب قوانین مورد نیاز، تنظیم مقررات و تعیین ساز و کارها و رویه‌های مبادلات انجام شد. ورود فناوری‌های پیشرفته الکترونیکی، مخابراتی و سیستم اتوماسیون مبتنی بر آن انقلابی بود که ابزارهای جدید را برای گسترش یکباره بازارهای فرابورس، گردش سالم‌تر و سریع‌تر اطلاعات و انجام معاملات فراهم آورد.

در حال حاضر بازار فرابورس ایالات متحده آمریکا را می‌توان به چهار بخش زیر تقسیم کرد. هر بخش نیز به نوبه خود دارای دسته‌بندی‌هایی برای معاملات شرکت‌های مختلف به لحاظ اعتبار، قدمت و سوددهی است.

۱ -معامله‌گران و کارگزارانی که در گروه انجمن ملی جای می‌گیرند و از سیستم خودکار درج قیمت‌های NASDAQ استفاده می‌کنند.

۲ – مشارکت‌کنندگان در بازار فرابورس (OTCBB, Bulletin Board)

۳ -بازار Pink sheets،

۴ -Gray market (سایر بازارهای سهام خارج از بورس که در قالب بازارهای مذکور قبلی قرار نمی‌گیرند)

بازارهای خارج از بورس در دیگر کشورهای جهان هم وجود دارند ولی این بازارها در کشورهای مختلف به لحاظ ساختار،‌اندازه بازار، اوراق قابل مبادله در این بازارها، اعضا و مشارکت‌کنندگان در بازار (نهادهای فعال در بازار)، شرایط پذیرش شرکت‌ها، شبکه و روش‌های انجام معاملات تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند.

در ایران نیز ضرورت ایجاد بازارهای خارج از بورس در برنامه سوم و چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور و همچنین قانون جدید بازار اوراق‌بهادار کشور مورد توجه قرار گرفته است. ماده ۹۴ قانون برنامه سوم توسعه کشور به صراحت ایجاد شبکه رایانه‌ای بازار سرمایه را جهت انجام دادوستد الکترونیکی اوراق‌بهادار در سطح ملی و پوشش خدمات اطلاع‌رسانی در سطح ملی و بین‌المللی متذکر شده است.

در برنامه چهارم توسعه نیز در ماده ۱۵ به بازار سرمایه اشاره شده است و شورای بورس را مکلف کرده تا در وهله نخست بازار سرمایه را از طریق راه‌اندازی تالارهای منطقه‌ای و استانی، ایجاد شبکه کارگزاری و پذیرش کارگزاران محلی از نظر جغرافیایی گسترش دهد و به مقولاتی نظیر ایجاد و گسترش بازارهای تخصصی، بازارهای خارج از بورس، ارتباط با بورس‌های جهانی برای تبادل اطلاعات و پذیرش متقابل اوراق بهادار اشاره شده است. در این ماده شورای بورس موظف شده تا برای تسهیل در امر داد و ستد اوراق بهادار، شبکه الکترونیک دادوستد اوراق بهادار را طراحی و راه‌اندازی کند. همچنین در بند ۸ ماده یک قانون بازار اوراق بهادار، بازار خارج از بورس معرفی شده و ‌در ماده ۲۸ قانون جدید بورس اوراق بهادار تشکیل این بازارها به اخذ مجوز از سازمان بورس اوراق بهادار موکول شده است. جهت ساماندهی تشکیل این بازارها نیز، دستورالعمل فعالیت بازار خارج از بورس در ۱۱ ماده و ۴ تبصره در شورای عالی بورس و اوراق بهادار به تصویب رسیده است.

همچنین در ایران در راستای تشکیل بازارهای خارج از بورس اقداماتی اجرایی انجام پذیرفته است.

به گفته آقای محمودرضا خواجه نصیری، رییس اداره امور بورس‌ها و بازارهای سازمان بورس و اوراق‌بهادار، دعوت از شرکت‌های متقاضی، راه‌اندازی بازار خارج از بورس با هدف آشنایی با وضعیت کنونی این شرکت‌ها، نخستین مرحله فعالیت‌ها بود.

در دومین گام تحقیق و مطالعه برای معرفی و شناخت بازارهای خارج از بورس، مطالعه تطبیقی بازارهای خارج از بورس، بررسی وضعیت بازارهای خارج از بورس غیر‌رسمی در ایران، تهیه گزارش توجیهی شامل گزینه‌های پیش رو برای ایجاد بازار یا بازارهای خارج از بورس، مزایا و معایب هر یک از گزینه‌‌ها در دستور کار قرار گرفت، تا آن جا که نشریه شماره ۵۸ بورس به موضوع بازار خارج از بورس اختصاص داده شد.

در سومین مرحله، تحقیقات اجرا شده همراه با گزارش توجیهی برای بررسی و انتخاب گزینه مطلوب به هیات‌مدیره سازمان بورس اوراق بهادار ارائه شده است.

تالار فرابورس دریا، شبکه مبادلات غیربورسی اردیبهشت (سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران)، سرمایه‌گذاری بهمن (آریا)، فرابورس «احیا سپاهان»، شرکت شبکه معاملات صنعت سرمایه‌گذاری ایران (شمسا) از جمله تالارها و شرکت‌های مبادلات فرابورسی کشور هستند.

بازار خارج از بورس

نتیجه گیری و جمع بندی

حالا که با اصطلاح بازار خارج از بورس یا OTC آشنایی پیدا کرده اید و متوجه تاثیرات آن را بر اقتصاد و سرمایه گذاری شده اید و می دانید، OTC Market با چه ریسک هایی همراه است، بهتر می توانید درباره سرمایه گذاری در این بازار معاملاتی تصمیم گیری کنید. البته، شما می توانید با افزایش اطلاعات تخصصی خود در حوزه OTC، در این بازار سرمایه گذاری هایی انجام دهید که منجر به دریافت سود بسیار شود.

دیدگاه خود را اینجا قرار دهید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *